siΔιαταραχή Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης Σε Παιδιά Με Αυτισμή Ή Αλλες Αναπτυξιακές Διαταραχές Και Επιπτώσεις Στην Συμπεριφορά, Τις Δεξιότητες Και Την Σχολική Προσαρμογή

Συχνά παρατηρούμε αφύσικες ή αδικαιολόγητες συμπεριφορές στο σπίτι ή το σχολείο σε παιδιά που αντιμετωπίζουν αναπτυξιακού τύπου δυσκολίες (Αυτισμό - ΔΑΦ, ΔΕΠΥ ή / και Μαθησιακές).

Οι συμπεριφορές αυτές πιθανόν να εξηγούνται μερικές φορές ως στερεοτυπικές, όπως στο DSM-V (2013),το οποίο, σχετικά με τα συμπτώματα των Διαταραχών Αυτιστικού Φάσματος, θεωρεί ότι η υπερευαισθησία και υποευαισθησία σε αισθητηριακά ερεθίσματα αποτελούν μέρος της ομάδας των επαναλαμβανόμενων και στερεοτυπικών συμπεριφορών.

Παρ όλα αυτά, ακόμα και βιβλιογραφικές μελέτες για τις ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις στις στερεοτυπίες, προτείνουν ως αποτελεσματικές τις συμπεριφορικές και περιβαλλοντικές σε συνδυασμό με την εργοθεραπευτική παρέμβαση .

Η J. Ayres σε αξιόλογες μελέτες της, το 1979 και το 1988, αρχικά μελέτησε την διαδικασία καταγραφής και επεξεργασίας των αισθητηριακών ερεθισμάτων και  την περιέγραψε ως μία νευροβιολογική  διαδικασία  ονομάζοντας την  “Αισθητηριακή Ολοκλήρωση” (Sensory Integration).

Επίσης περιέγραψε την Διαταραχή της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης ως την αδυναμία του ατόμου να χρησιμοποιήσει τα ερεθίσματα και τις πληροφορίες από το περιβάλλον και το σώμα του, με τέτοιο τρόπο ώστε να αλληλεπιδράσει αρμονικά , να απαντήσει προσαρμοσμένα σε καθημερινές καταστάσεις  και τελικά να εκπληρώσει λειτουργικούς ρόλους στη ζωή του.

 

 

Ειδικότερα  μελέτησε τρείς (3) τύπους αισθητηριακών διαταραχών :

  1. Διαταραχή Αισθητηριακής Καταγραφής (φτωχή αισθητηριακή καταγραφή λόγω χαμηλού ή υψηλού νευρολογικού ουδού).
  2. Διαταραχή Αισθητηριακής Ρύθμισης (αισθητηριακή υποανταπόκριση και αισθητηριακός λήθαργος, αισθητηριακή αναζήτηση, αισθητηριακή αποφυγή και αισθητηριακή υπερανταπόκριση που εμφανίζεται ως υπερευαισθησία ή αμυντικότητα).
  3. Διαταραχή Αισθητηριακής Διάκρισης.  

Οι κυριότερες δυσλειτουργίες που προκαλούνται από την διαταραχή Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης μπορεί να είναι:

  1. Διαταραχή Κινητικού Ελέγχου ( διαταραχή στασικού ελέγχου και σωματοδυσπραξία),
  2. Διαταραχές του Απτικού (απτική υποανταπόκριση, αμυντικότητα και αναζήτηση)
  3. Διαταραχές του Αιθουσαίου (βαρυτική ανασφάλεια, αναζήτηση αιθουσαίων ερεθισμάτων, αιθουσαία υποανταπόκριση)
  4. Διαταραχή Ιδιοδεκτικού ( Ιδιοδεκτική υερανταπόκριση ή υποανταπόκριση)
  5. Διαταραχή Οπτικής Επεξεργασίας (υπερανταπόκριση  ή υποανταπόκριση σε οπτικά ερεθίσματα)
  6. Διαταραχή Ακουστικής επεξεργασίας (ακουστική υπερανταπόκριση ή υποανταπόκριση).

Ως αποτέλεσμα των παραπάνω τα παιδιά μπορούν να παρουσιάσουν στο οικιακό ή / και το σχολικό περιβάλλον συμπεριφορές που αποτελούν και σημεία αναγνώρισης της διαταραχής Α.Ο. ,όπως:

- Απουσία ενεργούς συμμετοχής στις σχολικές δραστηριότητες

- Βραδύτητα ανταπόκρισης και εκτέλεσης δραστηριοτήτων

- Κούραση κατά την εκτέλεση ομαδικών δραστηριοτήτων

- Ανοχή στον πόνο, συχνά ατυχήματα

- Μάσηση  μη βρώσιμων αντικειμένων

- Αναζήτηση αισθητηριακού ερεθισμού με ριψοκίνδυνες συμπεριφορές στο σπίτι και το σχολείο

- Διαταρακτική συμπεριφορά

- Ακατάλληλες κοινωνικές συμπεριφορές

- Δύσκαμπτη συμπεριφορά και τελετουργίες

- Διασπαστικές και προκλητικές συμπεριφορές

- Απροθυμία για συνεργασία και κοινωνική επαφή

- Σοβαρά ελλείμματα στο παιχνίδι, αποφυγή συμμετοχής σε ομαδικά – κινητικά και αθλητικά παιχνίδια

- Εκρήξεις θυμού λόγω της ανάγκης αποφυγής απτικών ερεθισμάτων από το νερό, το κόψιμο νυχιών, το βούρτσισμα δοντιών, το κούρεμα, ιατρικές πράξεις , κ.ά.

- Μειωμένη ανοχή σε υλικά που λερώνουν και αποφυγή συμμετοχής σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες

- Αποφυγή δραστηριοτήτων που απαιτούν ισορροπία ή αλλαγές στη θέση του σώματος στο χώρο (ανέβασμα-κατέβασμα σκάλας, σκαρφάλωμα, μάθημα γυμναστικής, κ.ά.)

Ακόμη μπορεί να παρουσιάσουν αδυναμίες σε δεξιότητες:

- Αδυναμία συγκέντρωσης και διατήρησης της προσοχής

- Φτωχές εκτελεστικές δεξιότητες

- Αδυναμία διατήρησης κατάλληλης καθιστής θέσης λόγω υποτονίας

- Δυσκολίες σε δραστηριότητες λεπτών χειρισμών,  που απαιτούν αμφίπλευρο συντονισμό (γραφοκινητικές, χρήση ψαλιδιού, κ.ά.)

- Σοβαρά ελλείμματα στην ισορροπία σε στάση και κίνηση

- Δυσκολίες σε δραστηριότητες που απαιτούν καλή αδρή κινητικότητα (παιχνίδι με μπάλα, ποδήλατο, κ.ά.)

- Ελλείμματα στην σωματογνωσία

- Δυσκολίες εκτέλεσης νέων κινητικών προτύπων

- Απουσία οργάνωσης και συντονισμού των κινήσεων – Αδεξιότητα

- Σοβαρή δυσλειτουργία στην αυτουπηρέτηση κατά την προσπάθεια αποφυγής απτικών ερεθισμάτων

- Ελλείματα στην στερεογνωσία

- Φτωχός οπτικοκινητικός συντονισμός

Η παρέμβαση του εργοθεραπευτή αλλά και άλλων ειδικών  στοχεύει στην αναγνώριση και αξιολόγηση των διαταραχών Α.Ο. ,  την βελτίωση του παρεχόμενου αισθητηριακού ερεθισμού και  την αύξηση της ικανότητας προσαρμοστικής αντίδρασης.

Η Αξιολόγηση περιλαμβάνει την καταγραφή συμπεριφορών και ελλειμμάτων μέσω συνέντευξης ή ερωτηματολογίου που χορηγείται σε γονείς και εκπαιδευτικούς , παρατήρησης του παιδιού στο σπίτι και το σχολείο, καταγραφής των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος και αξιολόγησης της αντίδρασης του παιδιού σε ερεθίσματα από το περιβάλλον , κυρίως στο απτικό, ιδιοδεκτικό , αιθουσαίο, οπτικό και ακουστικό σύστημα.

Το πρόγραμμα αποκατάστασης στον τομέα της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης περιλαμβάνει τον σχεδιασμό και την εφαρμογή προγράμματος  βελτίωσης του περιβάλλοντος και των διαδικασιών μάθησης και εκτέλεσης καθημερινών δραστηριοτήτων. Επίσης την παροχή κατάλληλου αισθητηριακού ερεθισμού (αισθητηριακή δίαιτα) μέσω ειδικών τεχνικών και με τη χρήση κατάλληλου υλικού σε ειδικά διαμορφωμένο και εξοπλισμένο χώρο.

Αρβανίτης Δημήτρης

Εργοθεραπευτής